امکان‌سنجی راه‌اندازی صندوق‌های پوشش ریسک در بورس اوراق بهادار تهران
صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر اساس میزان ریسک‌پذیری و بازده مورد انتظار انواع مختلفی دارند، این صندوق‌ها از نظر ترکیب دارایی‌ها و الزامات سرمایه‌گذاری با یکدیگر تفاوت دارند. یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری که در سراسر دنیا موردتوجه سرمایه‌گذاران از جمله سرمایه‌گذاران نهادی قرار گرفته، صندوق پوشش ریسک است. صندوق‌های پوشش ریسک برخلاف سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، از آزادی عمل بیشتری برای اتخاذ سرمایه‌گذاری‌ها و استراتژی‌های تهاجمی برخوردار هستند و با به‌کارگیری ابزارهایی چون اهرم مالی، فروش استقراضی، اتخاذ موقعیت خرید و فروش در ابزارهای مشتقه و سایر شیوه‌های سرمایه‌گذاری سفته‌بازانه، سود کسب می‌کنند.
در دو بخش قبلی از این مقاله به بررسی ساختار صندوق‌های پوشش ریسک و الزامات قانونی آنها، انواع استراتژی‌های سرمایه‌گذاری مورداستفاده این صندوق‌ها و نیز شرایط مندرج در امیدنامه صندوق‌های پوشش ریسک پرداخته شد. در مقاله حاضر که آخرین قسمت از بخش‌های سه‌گانه «بررسی امکان‌سنجی راه‌اندازی صندوق‌های پوشش ریسک» است، به بررسی امکان راه‌اندازی این صندوق‌ها در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است.
۱- امکان‌سنجی راه‌اندازی صندوق‌های پوشش ریسک در بازار سرمایه ایران
صندوق‌های پوشش ریسک فقط توسط سرمایه‌گذاران معتبر همچون سرمایه‌گذاران نهادی و اشخاص ثروتمند معامله می‌شوند، چراکه لازم است سرمایه‌گذاران این صندوق از حداقل میزان سرمایه اولیه بالایی برخوردار باشند. بنابراین هر سرمایه‌گذاری نمی‌تواند اقدام به سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها کند و بر همین اساس پیشنهاد می‌شود که عرضه واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های پوشش ریسک در بازار سرمایه ایران به‌صورت خصوصی انجام شود.
مدیر صندوق برای استفاده از فرصت‌های سودآور در بازارهای سرمایه می‌تواند از استراتژی‌های مختلف سرمایه‌گذاری استفاده کند که این استراتژی‌ها می‌توانند شامل اتخاذ موقعیت‌های معاملاتی در سبدی از اوراق بهادار (از جمله سهام و اوراق بدهی)، به‌کارگیری فروش استقراضی اوراق بهادار، استفاده از اهرم و ابزارهای مشتقه (از جمله قراردادهای آتی و اختیار معامله مبتنی بر انواع دارایی پایه همچون سهام، سبد سهام، سکه و سایر کالاها)، سرمایه‌گذاری در گواهی‌های مورد استفاده از پوشش ریسک سپرده کالایی و غیره باشد. از آنجا که اکثر صندوق‌های پوشش ریسک در اتخاذ استراتژی‌های سرمایه‌گذاری خود از جمله استراتژی‌های کلان و استراتژی‌های پوشش ریسک سهام از ابزارهای مشتقه و فروش استقراضی استفاده می‌کنند، لازم است که برای این ابزارها بازاری کارا در بازار سرمایه ایران فراهم باشد. به این منظور در ادامه به بررسی وضعیت بازار مشتقه در بازار سرمایه پرداخته شده است. لازم به ذکر است از آنجا که امکان سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه بین‌المللی برای سرمایه‌گذاران داخلی فراهم نیست، استفاده از استراتژی‌های کلان نمی‌تواند گزینه خوبی برای صندوق‌های پوشش ریسک باشد. در رابطه با به‌کارگیری استراتژی‌هایی چون استراتژی‌های ارزش نسبی، به مورد استفاده از پوشش ریسک معاملات اوراق قرضه قابل‌تبدیل و مشتقات نوسان نیز نیاز است که با توجه به عدم وجود آنها در بازار سرمایه ایران، صندوق‌های پوشش ریسک امکان اتخاذ این استراتژی‌ها را نخواهند داشت. حال به بررسی وضعیت بازار مشتقه و فروش استقراضی در بازار سرمایه ایران می‌پردازیم.
برای مطالعه متن کامل به ماهنامه بورس ویژه آذرماه ۱۴۰۰ شماره ۱۹۷ مراجعه نمایید.
ریسک خرید و فروش را پوشش دهید
برای توسعه بازار مشتقه در ایران باید چند اقدام انجام شود؛ مورد اول توسعه زیرساخت‌های نرم‌افزاری بازار سرمایه است.
برای توسعه بازار مشتقه در ایران باید چند اقدام انجام شود؛ مورد اول توسعه زیرساخت‌های نرم‌افزاری بازار سرمایه است، مخصوصا در بخش تسویه که ضرورت دارد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در این زمینه نرم‌افزارهای خود را ارتقا دهد تا هم در بازار سهام و هم در بورس‌های کالایی بازار مشتقه بهتر و کامل‌تر عمل کند.
در حال حاضر دنیا در بحث محاسبه وجه تضامین و سامانه‌های موجود پیشرفت کرده اما زیرساخت‌های نرم‌افزاری کشور ما در این زمینه به‌روز نیست، بنابراین نیاز به توسعه دارد.
نکته دوم مسئله آموزش و فرهنگ‌سازی این موضوع است؛ به‌نظر می‌رسد در بخش‌های مختلف از نهادهای تصمیم‌گیر و سیاست‌گذار گرفته تا بخش‌های مختلف اقتصاد و همچنین در حوزه سرمایه‌گذاران آشنایی کافی با ابزار مشتقه و ظرفیت‌هایی که می‌تواند برای آنها داشته باشد، وجود ندارد، بنابراین در این حوزه هم باید اقدامات لازم انجام و شرکت‌ها آشنا شوند که چگونه می‌توانند از ظرفیت‌های بازار مشتقه استفاده کنند. این موضوع در حوزه بورس انرژی بسیار مهم است و کالاهای موجود در آن می‌توانند به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی و اختیار معامله به عنوان ابزارهای مشتقه مورد استفاده قرار گیرند. همچنین شرکت‌ها می‌توانند از ظرفیت قراردادهای مشتقه برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمت خرید و فروش کالاها استفاده کنند اما هنوز نسبت به این موضوع آگاهی چندانی ندارند.
مورد سوم الزام اصلاحات در برخی مقررات و آئین‌نامه‌های معاملاتی در شرکت‌ها و نهادهای بزرگ است یعنی به شرکت‌های دولتی و متعلق به بخش عمومی این اجازه داد شود در بازار اخذ موقعیت کنند و متناسب با آن اگر منجر به تحویل کالا شد، قیمت تسویه نهایی قراردادهای آتی را برای تحویل مبنا قرار دهند و زیانی که بخشی از ماهیت پوشش ریسک در بازار آتی است، به عنوان هزینه قابل قبول شناسایی کنند و از منافع کاهش زیان بدست آمده از پوشش ریسک بهره مند شوند که در بحث معاملاتی نهادهای عمومی و شرکت‌های دولتی نسبت به این موارد آگاه نیستند و نیاز است مقررات آن اصلاح و با موضوع پوشش ریسک خرید و فروش آشنا شوند.
قاعدتا یکی از پیامدهای بازار مشتقه پیش‌بینی پذیری اقتصاد و همچنین پوشش ریسک برای طرفین معامله در این بازار است. ضمن آنکه توسعه ابزارهای مالی موجب می‌شود که ابزارهای جدیدی در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گیرد و آنها بتوانند در کنار ابزارهای موجود از آن بهره‌مند شوند، این امر دیگر پیامد این بازار است. در بعضی کالاها مانند نفت خام و فرآورده‌های نفتی چون عوامل مؤثر بر قیمت کالا و قراردادهای آتی متغیرهای خارجی است جذابیت و ریسک‌های آن هم نسبت به سهامی که عوامل تأثیرگذار بر آن متغیرهای داخلی است، متفاوت است،
بنابراین از این جهت این فرصت را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد تا با خرید و فروش قراردادهای آتی بر روی کالاهایی سرمایه‌گذاری کنند که از تغییرات قیمت در حوزه بین‌المللی متأثر هستند ضمن آنکه برای بازار سرمایه و سهامداران هم مفید است چون می‌توانند با خرید آتی کالای شرکت تولیدکننده کالا از مزایای آن بهره مند شوند. در این میان از نظر اقتصاد مقاومتی هم قرارداد آتی می‌تواند شاخص‌های قیمت‌گذاری برای فروش نفت خام، فرآورده‌های نفتی و سایر کالاها باشد و می‌توان از این ظرفیت در حوزه بین‌الملل به خوبی استفاده کرد.
تکنیک پوشش ریسک متقاطع
نتایج مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از بازار آتی‌های طلا برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.
نتایج مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از بازار آتی‌های طلا برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد. اهمیت این موضوع در جایی است که از یک طرف نوسان نرخ ارز حداقل در سی سال اخیر در اقتصاد بسیار بالا بوده است و این امر لزوم به‌کارگیری تکنیک‌هایی برای پوشش ریسک آن را ضروری کرده است. از سوی دیگر در ایران بازار آتی ارز، به عنوان یک ابزار اصلی و متعارف در کشورهای دنیا برای پوشش ریسک ارز، وجود ندارد و از همین رو همبستگی بالای قیمت این دو (آتی ارز و طلا) بسیار کارساز خواهد شد. در اصطلاحات اقتصادی به این عملیات پوشش ریسک متقاطع گفته می‌شود. روشی که در آن استفاده از یک دارایی نقدی، متفاوت از دارایی پایه قرارداد آتی است. مساله مهم در پوشش ریسک متقاطع انتخاب قرارداد آتی است که قیمت آن دارای بیشترین همبستگی با قیمت دارایی پایه باشد. به فعالان در بازار ارز مخصوصا صادرکنندگان و وارد‌کنندگان توصیه شده است که با استفاده از بازارهای آتی طلا ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز را تا حدود 65 درصد کاهش دهند.
به گزارش «تعادل» تغییر نرخ ارز، تأثیر زیادی در نوع سرمایه‌گذاری افراد دارد، از همین رو فعالان اقتصادی تلاش می‌کنند به طرق مختلف بتوانند این ریسک نرخ ارز را به‌طور صحیحی مدیریت کنند، به‌عبارت‌دیگر استفاده از فرصت‌هایی که در پس تغییر نرخ ارز می‌توان استفاده کرد، باعث کاهش ریسک و زیان سرمایه‌گذاری و حتی افزایش سود سرمایه می‌شود. از طرفی به دلیل تغییرات نرخ ارز، می‌توان با استفاده از قراردادهای آتی آن را مدیریت مورد استفاده از پوشش ریسک کرد. ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز از جمله موضوعاتی است که ذهن محققان را به خود معطوف کرده است. این ریسک و چگونگی مدیریت آن در مورد بنگاه‌ها و موسساتی که دارای حجم مبادلات ارزی قابل توجهی هستند، بسیار مهم و قابل تأمل است. ازاین رو در سال‌های اخیر در عرصه جهانی ابزارهای متعدد مالی برای مدیریت این ریسک، ابداع شده یا تکامل یافتند.
دگرگونی اقتصاد جهانی و توسعه اقتصادی طی دهه‌های اخیر موجب ابداع یا تکامل ابزارهای متعدد مالی شده است. علاوه بر گسترش معاملات سنتی دارایی‌های فیزیکی و مالی، مبادلات ابزار مشتقه، قراردادهای سلف، شامل قراردادهای آتی و قراردادهای معاوضه‌ای و اختیار معامله گسترش زیادی یافته است که در واقع یکی از کاربردهای اصلی ابزارهای مشتقه پوشش ریسک است. در میان روش‌های مختلفی که برای کاهش ریسک ناشی از نوسان‌های قیمت دارایی‌ها وجود دارد، ساده‌ترین و شاید پرکاربردترین ابزار پوشش ریسک، استفاده از قرارداد آتی است. قرارداد آتی توافقنامه‌ای مبنی بر خرید یا فروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است، به این معنا که افراد قراردادهای آتی را با یکدیگر خرید و فروش می‌کنند که این قراردادها بر پایه یک دارایی پایه منعقد می‌شود؛ چنانچه فرد در قرارداد آتی موقعیت خرید اتخاذ کند به معنای آن است که مقدار مشخصی از دارایی پایه را می‌بایست در تاریخ مشخصی در آینده با قیمتی که در ابتدای قرارداد (زمان انعقاد قرارداد) تعیین شده است، از فروشنده تحویل گیرد. بدیهی است این فرد به دلیل اینکه از افزایش قیمت نقدی دارایی پایه در طول زمان نگران است، اقدام به اتخاذ موقعیت خرید در بازار آتی‌ها کرده است؛ این در حالی است که چنانچه فرد به هر دلیلی کاهش قیمت را نامطلوب بداند می‌بایست در بازار معاملات قراردادهای آتی موقعیت فروش اتخاذ کند که در آن صورت می‌بایست مقدار معین از دارایی مشخص شده در زمان فروش قرارداد را در آینده با قیمت تعیین شده در ابتدای قرارداد به خریدار تحویل دهد. این قراردادها برخلاف قراردادهای سلف که در بازارهای خارج از بورس مورد معامله مانند بورس قرار می‌گیرند در بازارهای سازمان‌یافته‌ها دادوستد می‌شوند.
در سال‌های اخیر به منظور پرهیز از کاهش نقدشوندگی بازارهای آتی و تنوع بی‌رویه قراردادهای آتی و همچنین عدم وجود بازار آتی فعال در کشور جز بازار آتی سکه طلا، استفاده از پوشش ریسک متقاطع مورد توجه قرار گرفته است. پوشش ریسک متقاطع به حالتی اطلاق می‌شود که دارایی نقدی، متفاوت از دارایی پایه قرارداد آتی باشد. مساله مهم در پوشش ریسک متقاطع انتخاب قرارداد آتی است که قیمت آن دارای بیشترین همبستگی با قیمت دارایی پایه باشد.
همبستگی ارز و طلا
در بسیاری از کشورها که دارای بازار آتی ارز فعال هستند نوسانات نرخ ارز از طریق اتخاذ موقعیت مخالف با موقعیت نقدی در این نوع بازارها جبران می‌شود، اما در ایران بازار آتی ارز فعال نیست و تنها بازار آتی فعال و مرتبط، بازار آتی سکه طلا است که همبستگی مثبت و بالایی با ارز (قیمت دلار به ریال) دارد. (البته از تابستان سال گذشته، بازار آتی سکه در بورس کالای ایران متوقف شده و گفته می‌شود که تا اطلاع ثانوی، خبری از بازگشایی این بازار نیست) . با این حال بررسی امکان پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز با استفاده از ورود به بازار آتی طلا می‌تواند نتایج ارزشمندی برای فعالان بازار سرمایه به دست آورد.
بررسی داده‌های معاملاتی در بازه زمانی دی ماه 1387 تا اردیبهشت 1397 برای ایران و دوره زمانی 18 مارچ 2003 تا 17 آگوست 2018 برای ترکیه به منظور به دست آوردن چشم‌انداز شفاف از وضعیت معاملات بازارهای مالی ایران و مقایسه آن با ترکیه به عنوان یک کشور در حال توسعه، نشان می‌دهد که ضریب مربوط به متغیر قیمت آتی سکه طلا برای رژیم صفر (کم نوسان) 0013/0 است.
این موضوع نشان دهد که برای پوشش ریسک، به ازای هر قرارداد ارز، 0013/0 واحد قرارداد سکه طلا باید خریداری شود. به‌طور مثال فردی که در آینده متقاضی خرید 100 هزار دلار است، می‌بایست جهت پوشش ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز معادل 130 سکه آتی طلا خریداری کند. برای رژیم یک (پر نوسان) نیز ضریب قیمت آتی سکه طلا که همان نسبت بهینه پوشش ریسک بوده است، 0046/0 به دست آمده است که نشان می‌دهد به ازای هر دلار برای پوشش ریسک نیاز به خرید 0046/0 واحد سکه طلا به صورت آتی است. به‌طور مثال فردی که متقاضی خرید 100 هزار دلار است می‌بایست جهت پوشش ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز معادل 460 سکه آتی طلا خریداری کند. کارایی پوشش ریسک با استفاده از معادله ادرینگتون 56/64 درصد به دست آمد . از طرف دیگر نتایج این مطالعه نشان داد در مدل برآوردی برای بورس استانبول ضریب مربوط به تغییرات قیمت آتی طلا در رژیم صفر (کم نوسان) 00061/0 و سطح احتمال مربوطه 068/0 به دست آمده است. برای رژیم یک (پر نوسان) نیز ضریب تغییرات قیمت آتی طلا 0075/0 و سطح احتمال مربوطه نیز 00/0 به دست آمده است که نشان می‌دهد این متغیر نیز از نظر آماری معنی‌دار بوده است. از این‌رو می‌توان گفت نسبت بهینه پوشش ریسک برای بورس استانبول به ازای هر دلار در رژیم صفر 00061/0 اونس مورد استفاده از پوشش ریسک طلا و برای رژیم یک 0075/0 اونس طلا بوده است. نتایح نشان دادند که کارایی پوشش ریسک برای بورس استانبول 54/48 درصد بوده است. با توجه به نتایج می‌توان گفت که استفاده از بازار آتی طلا برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد. از این رو به فعالان در بازار ارز مخصوصا صادرکنندگان و وارد‌کنندگان توصیه شده است که با استفاده از بازارهای آتی طلا ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز را تا حدود 65 درصد کاهش دهند. از طرف دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بازار آتی‌ها سکه طلا دخالت دولت بیش از حد بوده و البته این مورد در بازار ارز نیز وجود دارد. از این‌رو به سیاست‌گذاران اقتصادی نیز توصیه شده است که با دخالت کمتر شفافیت بیشتری در بازار آتی سکه طلا ایجاد کرده تا کارایی پوشش ریسک در این بازارها افزایش پیدا کند. این توصیه برای بازار ارز نیز پیشنهاد شده تا از این طریق علاوه بر کاهش رانت در این بازارها، گرایش به سمت رقابتی‌تر شدن بازارهای فوق افزایش پیدا کند.
پوشش ریسک
علی گنجی کارشناس صنعت بیمه پوشش دادن ریسک و خطرات حاکم بر روند فعالیت کسب‌وکارها، از مهم‌ترین وظایف صنعت بیمه یاد می‌شود. در همین حال از این صنعت به‌عنوان یکی از ارکان توسعه اقتصادی کشورها نیز نام برده می‌شود. این صنعت در همین حال با کاهش فشار اقتصادی زمینه جذب سرمایه را فراهم می‌کند. به بیانی دیگر این صنعت با امن کردن فضای کسب‌وکار و پوشش دادن خطرات تولید یا سرمایه‌گذاری، موجبات رشد سرمایه‌گذاری و ارتقای تولید در صنایع مختلف را فراهم می‌کند. در همین حال امکان تداوم تولید و فعالیت کسب‌وکارهای مختلف را در صورت وقوع حادثه، مهیا خواهد کرد. توجه به سودآوری یکی از ارکان تداوم فعالیت در صنعت بیمه به‌عنوان یک کسب‌وکار است. بر همین اساس نیز از شرکت‌های فعال در صنعت بیمه نیز انتظار می‌رود، فعالیت خود را به‌گونه‌ای مدیریت کنند تا با سودآوری مناسبی همراه باشد؛ به این ترتیب امکان تداوم این رشته فعالیت‌ها در آینده وجود خواهد داشت.
صنعت بیمه از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در دنیا برخوردار است. منظور از بیمه مدیریت ریسک در حوزه‌های مختلف شامل تولید، خدمات و همچنین حفاظت از سرمایه‌های مردم و دولت در بخش‌های مختلف است؛ همین تعریف نیز جایگاه و نقش صنعت بیمه را در سطح جهانی نشان می‌دهد. این صنعت در طول سال‌های گذشته توانسته در ایران نیز رشد کند و جایگاه ممتازی را از آن خود کرده است.
بهره‌مندی از صنعت بیمه و انواع پوشش‌های بیمه‌ای، امکانی را برای مدیریت ریسک در فعالیت‌های مختلف اقتصادی فراهم می‌کند. به این معنی که اگر خسارتی حادث شود؛ بیمه به‌عنوان حامی و پشتیبان در کنار سرمایه‌گذار یا فرد حادثه‌دیده (اعم از بخش دولتی یا خصوصی) قرار می‌گیرد و منطبق با پوشش بیمه، خسارات را جبران می‌کند. بدین ترتیب از تحمیل خسارتی قابل توجه به فرد یا صاحب سرمایه یا تولیدکننده، جلوگیری خواهد شد. در نتیجه این افراد زیان‌دیده امکان تداوم فعالیت خود را خواهند یافت. بنابراین می‌توان این‌طور ادعا کرد که چرخه اقتصادی یا تولید صنعتی تحت پوشش بیمه حتی در صورت بروز حادثه نیز پایدار خواهند ماند.
با توجه به تمام موارد یادشده می‌توان این‌طور ادعا کرد که در دنیای کنونی بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های صنعت بیمه دیگر یک انتخاب نیست؛ بلکه به ضرورتی تبدیل شده است. صنعت بیمه و خدماتی که در قبال استفاده از انواع پوشش‌های ریسک ارائه می‌دهد، فضای امن و ایمنی را از منظر روانی برای صاحبان سرمایه و سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند. درنتیجه بهره‌مندی از انواع پوشش‌های بیمه‌ای با آغاز کسب‌وکارهای مختلف ضروری به‌نظر می‌رسد.
در همین حال باید خاطرنشان کرد که در روند وقوع خسارات، گاه آسیب‌های جدی و اساسی به فعالان صنعتی تحمیل می‌شود. در بسیاری از موارد جبران این خسارات از سوی فردی که متحمل آسیب شده، سخت و حتی در مواردی غیرممکن است. یا در مواردی تداوم تولید را در یک صنعت دشوار و حتی نشدنی می‌کند. یعنی دامنه خسارات وارده به یک صنعت می‌تواند بسیار گسترده باشد. در چنین شرایطی صنعت بیمه با بر عهده گرفتن خسارت، حکم و جایگاه احیاکننده صنعت را بر عهده می‌گیرد. در ادامه نیز خدمات یا تولیداتی را که در معرض نابودی ناشی از وقوع حادثه و خسارت قرار گرفته‌اند به جامعه بازمی‌گرداند. از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور برداشت کرد که صنعت بیمه در اقتصاد دنیا و ایران از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و نقشی اساسی در حفظ سرمایه و حتی توسعه آن ایفا می‌کند. بنابراین توسعه صنعت بیمه و فراگیر مورد استفاده از پوشش ریسک شدن آن در حوزه‌های مختلف خبر خوبی خواهد بود.
سودآوری در صنعت بیمه
عمده شرکت‌های فعال در صنعت بیمه ایران متعلق به بخش خصوصی هستند. این شرکت‌ها همچون سایر بنگاه‌های تجاری یا سایر کسب‌وکارها باید حاشیه سود قابل قبولی کسب کنند تا فعالیت آنها تداوم داشته باشد؛ در همین حال سود مناسبی را در اختیار سهامداران خود بگذارند. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که سودآوری در رده الزامات اساسی برای تداوم فعالیت یک بنگاه تجاری یا اقتصادی یا هر کسب‌وکار دیگری شناخته می‌شود. صنعت بیمه نیز از این شرایط مستثنی نیست. فعالیت در این بخش تنها به فرض سودآوری ادامه خواهد داشت.
البته باید تاکید کرد که سودآوری صنعت بیمه یا شرکت‌های فعال در این بخش، تاثیری بر تامین خسارت و حفظ منافع بیمه‌گذاران ندارد. در واقع وقتی یک شرکت بیمه، ریسکی را پوشش می‌دهد موظف است، خسارات وارده را طبق قرارداد و فارغ از تاثیری که بر روند کاری آن یا سودآوری شرکت مورد استفاده از پوشش ریسک دارد، جبران کند. با وجود این از شرکت‌های فعال در صنعت بیمه نیز انتظار می‌رود، فعالیت خود را به‌گونه‌ای مدیریت کنند که با سودآوری مناسبی همراه باشد تا همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد، امکان تداوم این رشته‌فعالیت‌ها وجود داشته باشد.
از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور برداشت کرد که شرکت بیمه از یک‌سو باید در مقابل بیمه‌گذاران و در زمان وقوع حادثه پاسخگو باشد. از سوی دیگر نیز با حفظ منافع خود به‌عنوان یک بنگاه تجاری، نسبت به سهامداران خود پاسخگو باشد. در نتیجه سودآوری فعالیت شرکت‌های بیمه‌ای اهمیت ویژه‌ای دارد.
از بررسی عملکرد رشته فعالیت‌های بیمه‌ای مختلف می‌توان میزان سودآوری صنعت بیمه را در دسته‌های گوناگون تجزیه و تحلیل کرد. در حالت کلی فعالیت شرکت‌های بیمه در رشته‌های خودرو و بیمه شخص ثالث و همچنین بیمه درمانی تکمیلی، عموماً زیان‌ده هستند. البته در مواردی استثنا نیز دیده می‌شود اما برآوردهای کلی همین نتایج را تایید می‌کند؛ یا به بیانی دیگر این ضرردهی در میان شرکت‌های بیمه‌ای در رشته درمان و خودرو با اختلاف محدودی، یکسان برآورد می‌شود.
اما شرکت‌های بیمه با فعالیت در بخش اموال شامل بیمه‌های آتش‌سوزی، باربری و رشته‌های انرژی و مهندسی، عموماً شرایط بهتری خواهند داشت. یعنی ریسک فعالیت در این بخش محدودتر است. تا جایی که می‌توان اقرار کرد که در حالت کلی بیشترین سود عملیاتی شرکت‌های بیمه در این بخش حاصل می‌شود. هرچند باید اذعان کرد همیشه استثنا هم وجود دارد. به‌عنوان مثال در صورت وقوع یک حادثه و خسارت بزرگ در هرکدام از بخش‌های یادشده، این تناسب بر هم می‌خورد و یک شرکت بیمه می‌تواند به دلیل وقوع یک حادثه در همین حوزه‌های کم‌ریسک متحمل خسارات قابل توجهی شود، به‌گونه‌ای که تمام آمار یادشده تغییر کنند.
در حالت کلی و با بررسی عملکردی صنعت بیمه در سالیان گذشته در ایران می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که بخش عمده سودآوری صنعت بیمه در رشته‌های باربری، آتش‌سوزی و مهندسی انرژی حاصل می‌شود و سود عملیاتی این شرکت‌ها را تامین می‌کند. مابقی رشته‌ها همچون بیمه‌های مسوولیت، بدنه و. مابین این دو طیف زیان‌ده و سودده عملیاتی قرار دارند. هرچند همان‌طور که اشاره شد، همواره شرایط استثنایی هم وجود دارد و نمی‌توان حکم کلی داد.
توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که تداوم سودآوری برای شرکت‌های بیمه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بر همین اساس نیز بیمه مرکزی ایران نیز این موضوع را در اساسنامه خود مورد توجه قرار داده است. در آیین‌نامه شماره ۹۴ شورای عالی بیمه که از سوی بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران تدوین شده، همین موضوع و میزان حد حداکثری خسارات تعیین شده است. این مورد استفاده از پوشش ریسک موضوع بدین مفهوم است که شرکت‌های بیمه‌گر باید ارزیابی دقیق و صحیحی از ریسک‌ها داشته باشند تا بتوانند در زمان وقوع خسارت، تعهد خود را به‌طور کامل ایفا کنند. در نتیجه بر اساس این آیین‌نامه حد حداکثری خسارت در هر رشته بیمه‌ای و همچنین حداقل خسارت پرداخته‌شده از سوی شرکت‌های بیمه مشخص شده است. طبق این آیین‌نامه کلیه رشته‌های اموال و مسوولیت شامل آتش‌سوزی، باربری، مسوولیت، مهندسی، کشتی، هواپیما و انرژی، حد خساراتی دارند. خسارت این رشته‌ها باید در یک سال بیمه‌ای از ۷۵ درصد تجاوز نکند. البته در برخی رشته‌ها همچون هواپیما و انرژی این روند برای یک بازه زمانی پنج‌ساله بررسی می‌شود. در رشته درمان تکمیلی و اشخاص این رقم به حداکثر ۸۰ درصد می‌رسد و نباید از این رقم تجاوز کند.
قانونگذار این حد مجاز را تعیین کرده و تجاوز خسارت از این رقم را خطا یا به‌نوعی پنالتی از سوی شرکت بیمه قلمداد می‌کند که سودآوری آن را تحت تاثیر قرار مورد استفاده از پوشش ریسک می‌دهد. شرکت‌های فعال در صنعت بیمه نیز در تلاش هستند تا در همین حد مشخص و قانونی فعالیت کنند.
رشد همسو با دنیا
در صنعت بیمه از اصطلاحی با عنوان دانش فنی استفاده می‌شود. دانش فنی نقش موثر و جدی در توسعه صنایع در کشورهای مختلف بازی می‌کند. این اصلاح دانش فنی در صنعت بیمه نیز کاربرد دارد؛ منظور از دانش فنی در صنعت بیمه جمع‌آوری ریسک در صنایع مختلف در دنیا متناسب با وقایع یا حوادث پیش‌آمده است. البته جمع‌آوری این ریسک در یک کشور لزوماً مبنای صحیحی برای ارزیابی ریسک نیست. دانش جمع‌آوری ریسک در حوزه‌های مختلف صنعت بیمه در دنیا ایجاد شده، رشد یافته و در میان کشورهای مختلف به اشتراک گذاشته می‌شود. بهره‌مندی از دانش فنی تاثیر بسزایی بر عملکرد صنعت بیمه در حالت کلی دارد و جای خالی آن در صنعت بیمه ایران مشاهده می‌شود.
البته در حالت کلی باید اقرار کرد که صنعت بیمه در ایران، یک صنعت وارداتی است. در همین حال از سابقه و قدمت خیلی طولانی هم در ایران برخوردار نیست. درنتیجه انتظار می‌رود دانش این صنعت در ایران همسو با عملکرد این صنعت در سطح جهانی به‌روز شود. با ورود دانش فنی صنعت بیمه به کشور امکانی برای بلوغ و تعالی این صنعت فراهم می‌شود.
در ادامه و برای بررسی عملکرد صنعت بیمه در ایران و همچنین مقایسه عملکردی این صنعت با نمونه‌های مشابه خارجی این سوال مطرح می‌شود که آیا دانش فنی که در حال حاضر در صنعت بیمه ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد با معیارها و استانداردهای جهانی مورد استفاده در این صنعت همخوانی و مطابقت دارد یا خیر؟
با بررسی دقیق شرایط می‌توان این‌طور ادعا کرد که استانداردهای حاکم بر صنعت بیمه در ایران به استانداردهای مورد استفاده در سطح جهانی بسیار نزدیک هستند. یعنی صنعت بیمه در ایران به خوبی توانسته همگام با استانداردهای جهانی پیش برود و خود را با این مولفه‌ها همسو سازد. هرچند که باید اعتراف کرد هنوز ۱۰۰ درصد استانداردهای مورد استفاده در صنعت بیمه در سطح جهانی در کشور ما مورد استفاده نیستند؛ با وجود این رشد صنعت بیمه در ایران مثبت ارزیابی می‌شود.
در ادامه باید تاکید کرد که تطبیق و مقایسه عملکردی صنعت بیمه در ایران با دنیا در دو بعد جای بررسی دارد. نخست بعد فنی و صدور بیمه‌نامه، قواعد صدور و ارزیابی ریسک متناسب با فعالیت‌های مختلف و دوم خدمات پس از فروش است. در بررسی و مقایسه بعد اول یعنی بخش فنی و قواعد ارزیابی ریسک در ایران و مقایسه آن با استانداردهای جهانی باید تاکید کرد که در روند اجرای پروژه‌های مختلف ملی و عمرانی، سدسازی و همچنین رشته‌هایی همچون پروژه‌های بزرگ انرژی، میادین نفتی، پروژه‌های عظیم نفتی و. ، همچنان با دنیا فاصله داریم. البته این فاصله قابل توجه نیست و حتی باید تاکید کرد که در بسیاری از حوزه‌ها مطابق دانش فنی روز دنیا گام برمی‌داریم.
همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد امکان مقایسه صنعت بیمه ایران با عملکرد این صنعت در سطح جهانی و از منظر خدمات پس از فروش یا سرویس‌های پس از صدور بیمه‌نامه نیز وجود دارد. با بررسی عملکرد صنعت بیمه در ایران و دنیا در این بخش می‌توانیم نتیجه بگیریم که صنعت بیمه جهانی از منظر استانداردهای خدمات پس از فروش، مشتری‌مداری و سرویس‌های پس از صدور بیمه‌نامه، جلوتر از ما حرکت می‌کند. بنابراین بازنگری در این بخش و تلاش برای متناسب شدن با استانداردهای جهانی ضروری به‌نظر می‌رسد. با وجود تمام محدودیت‌هایی که در این بخش وجود دارد باید تاکید کرد که عملکرد صنعت بیمه به‌ویژه در این بخش طی یک دهه اخیر بهبود قابل توجهی یافته است. یعنی این صنعت به سرعت خود را به استانداردهای جهانی نزدیک می‌کند. به این ترتیب فعالان صنعت بیمه نیز در ایران به سمت فرهنگ مشتری‌مداری پیش می‌روند. حمایت کردن از مشتری مورد توجه فعالان بخش بیمه در کشور قرار گرفته است و برای بهبود آن تلاش می‌کنند. بدون تردید توجه هرچه بیشتر به این موضوع زمینه ارتقای عملکردی صنعت بیمه را در کشور فراهم خواهد کرد.
از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که صنعت بیمه در ایران با استانداردهای جهانی اختلاف دارد؛ اما این تفاوت، کم و ناچیز است. در همین حال روند بهبود عملکردی در صنعت بیمه ایران مستمر و با شتاب خوبی برآورد می‌شود. این شتاب در حوزه ضریب نفوذ و خدمات پس از صدور بیمه‌نامه و مشتری‌مداری، طی سال‌های اخیر به مراتب بهبود یافته است. بنابراین باید این‌طور ادعا کرد که روزهای درخشانی در انتظار صنعت بیمه و اثرگذاری هرچه بیشتر آن در اقتصاد است.
پتانسیل‌هایی برای رشد
در طول سال‌های گذشته صنعت بیمه از جایگاه ویژه‌ای در ایران برخوردار شده است، با وجود این باید تاکید کرد که این صنعت همچنان با جایگاه واقعی خود فاصله دارد. یا به بیانی دیگر همچنان فرصت و پتانسیل برای توسعه و رشد صنعت بیمه در ایران وجود دارد. بر همین اساس نیز امید دارم فعالان صنعت بیمه در کشور بتوانند ضمن شناخت ظرفیت‌های حاکم بر این صنعت، امکانی را برای توسعه حداکثری صنعت بیمه فراهم کنند و در همین حال برای ارتقای ضریب نفوذ آن در اقتصاد گام بردارند. بدون تردید صنعت بیمه می‌تواند نقش ویژه‌تری را در اقتصاد از آن خود کند و نباید به راحتی از کنار این ظرفیت‌های مغفول‌مانده گذشت.
بهره‌مندی از دانش روز دنیا و فناوریهای جدید یکی از روش‌های اصلی برای توسعه عملکردی در صنعت بیمه است. در دنیای کنونی با بهره‌مندی از بیگ‌دیتا امکانی برای مدیریت ریسک بر اساس داده‌های حاصل از تجربه و سوابق بیمه‌گذاران مختلف در دنیا حاصل شده است. بدون تردید بهره‌گیری از این دانش روز در صنعت بیمه اهمیت ویژه‌ای دارد و نقشی جدی و اثرگذار در موفقیت شرکت‌های بیمه‌گذار بازی خواهد کرد. امید می‌رود بهره‌مندی از این شاخصه جدید در ایران نیز مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم از این اطلاعات برای ارزیابی ریسک پوشش‌های بیمه و بیمه‌گذار استفاده کنیم.
این دانش جدید مشابه آن چیزی است که در صنعت بانکداری اتفاق می‌افتد و ارزیابی اعتباری مشتریان بر اساس آن انجام می‌شود. بنابراین امکان تعمیم و استفاده از آن در صنعت بیمه ایران نیز وجود دارد. با استفاده از سوابق ریسک بیمه‌گذار در بخش‌های مختلف شامل حقیقی و حقوقی و بررسی این آمار و اطلاعات می‌توان با بصیرت بیشتر و دید کامل‌تری به ارزیابی ریسک یک بیمه‌گذار اقدام کرد.
توجه به این نکته ضروری به نظر می‌رسد که از این دیتاها در پنج سال اخیر در ایران نیز استفاده شده و نتایج موفقیت‌آمیزی را به دنبال داشته است. ازجمله مصادیق آن می‌توان به دریافت کد یکتا خودرو، کد یکتا باربری، کد یکتا انبارداری و متصادیان حمل‌ونقل در حوزه مسوولیت اشاره کرد. یعنی باید اذعان کرد که این تجربه در کشور ما با موفقیت اجرایی شده است.
امید می‌رود با درک هرچه بیشتر از اهمیت این موضوع و تاثیر آن بر رشد و بالندگی صنعت بیمه شاهد شدت گرفتن استفاده از این دانش روز باشیم. در همین حال با ارزیابی دقیق و شفاف امکانی برای بررسی دقیق ریسک‌ها حاصل شود.
به عبارت دیگر استفاده از فناوریهای روز در صنعت بیمه یکی از آمال و آرزوهای من است. امید دارم بهره‌مندی از فناوریهای نوین دنیا در صنعت بیمه ایران نیز سرعت بگیرد. بدون تردید با بهره‌مندی از فناوریهای نوین و دانش روز دنیا در صنعت بیمه از یک‌سو امکان توسعه عملکردی این صنعت فراهم می‌شود و از سوی دیگر نیز خدمات مناسب‌تری در اختیار مشتریان قرار خواهد گرفت. بهره‌مندی از صنعت بیمه با پوشش دادن ریسک‌های مختلف امکان آرامش خاطر را در بیمه‌گذاران فراهم می‌کند؛ بنابراین امید می‌رود این صنعت بتواند به هدف والای خود که ایجاد و ارتقای سطح آرامش و اطمینان خاطر در جامعه است، برسد.
کلام پایانی
صنعت بیمه از جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد دنیا برخوردار است. این مورد استفاده از پوشش ریسک صنعت در ایران نیز با هدف مدیریت ریسک پایه‌گذاری شده است. در طول سال‌های گذشته تلاش بسیاری برای توسعه و بهبود عملکردی صنعت بیمه در ایران انجام گرفته است. با وجود این هنوز با استانداردهای روز دنیا فاصله داریم. این فاصله در دو بخش فناوری و فنی و خدمات پس از فروش به چشم می‌خورد. امید می‌رود فعالان صنعت بیمه ضمن توجه هرچه بیشتر به موارد یادشده و اثرگذاری آن بر بهبود عملکردی این صنعت از یک‌سو برای ورود دانش فنی صنعت بیمه به کشور راغب باشند. از سوی دیگر نیز با ارتقای خدمات به مشتریان، خود را به استانداردهای جهانی نزدیک کنند.
مورد استفاده از پوشش ریسک
مقاله نسبت بهینه پوشش ریسک در قراردادهای آتی سکه بهار آزادی مورد معامله در بورس کالای ایران
مقاله علمی و پژوهشی " نسبت بهینه پوشش ریسک در قراردادهای آتی سکه بهار آزادی مورد معامله در بورس کالای ایران " مقاله ای است در 32 صفحه و با 15 فهرست منبع که در مجلات معتبر علمی و پژوهشی با رویکرد سیاست ها و پژوهشهای اقتصادی منتشر شده است
در این مقاله علمی و پژوهشی به مباحث نسبت بهینه پوشش ریسک حداقل واریانس، قرارداد آتی، میزان مؤثربودن پوشش ریسک، مدل GARCH پرداخته شده است
در این مقاله نسبت بهینه پوشش ریسک حداقل‌کننده واریانس برای قراردادهای آتی سکه بهار آزادی مورد معامله در بورس کالای ایران با استفاده از رهیافت‌های مختلف اقتصادسنجی مورد برآورد و مقایسه قرار گرفته است. نتایج حاکی از آن است که درنظرگرفتن سررسیدهای متفاوت به‌عنوان قیمت‌های آتی، مقدار نسبت بهینه پوشش ریسک را به‌صورت کلی تغییر می‌دهد؛ به طوری‌که اگر نخستین سررسید به‌عنوان قیمت قرارداد آتی منظور شود نسبت بهینه پوشش ریسک بیشتر از حالتی است که دومین سررسید به‌عنوان قیمت آتی لحاظ گردد. همچنین، نتایج حاکی از آن است که نسبت‌های بهینه پوشش ریسک روش‌های مختلف نسبت به استراتژی پوشش ریسک ساده (نسبت پوشش ریسک برابر یک) برتری دارند. در نهایت، نسبت‌های بهینه پوشش ریسک متغیر طی زمان که با استفاده از حالت‌های مختلف روش GARCH تخمین زده شده‌اند در مقایسه با نسبت‌های بهینه پوشش ریسک ثابت لزوماً توانایی بیشتری در کاهش ریسک ندارند.
دانشجویان دوره دکترا و کارشناسی ارشد می تواند از محتوای این مقاله برای رساله دکترا و پایان نامه کارشناسی ارشد بهره ببرند .
دیدگاه شما